Phạm Ngũ Lão là danh tướng nhà Trần trong lịch sử Việt Nam. Ông là người góp công rất lớn trong cả hai cuộc kháng chiến chống Mông-Nguyên lần thứ hai năm 1285 và lần thứ ba năm 1288. Tại Đền di tích Quốc gia đặc biệt Đền Cửa Ông tướng Công Phạm Ngũ Lão được phối thờ tại Đền Thượng – Đền Cửa Ông cùng với các tướng lĩnh và đông đủ gia thất nhà Trần.
Phạm Ngũ Lão là một tướng giỏi, quản quân có kỷ luật, đối đãi với quân lính như cha con, cùng quân lính đồng cam cộng khổ, người đương thời gọi là “phụ tử chi binh”. Cả cuộc đời cầm quân, nhiều năm theo Trần Hưng Đạo đánh giặc, khi lên trấn ở vùng núi rừng biên giới, lúc cùng đại quân vượt biển vào Nam, rong ruổi tung hoành, ngọn cờ hiệu của ông đi tới đâu giặc đều kinh sợ, sự nghiệp của ông rực rỡ, nổi
tiếng triều TrầnTừ nhỏ ông tỏ ra lanh lợi, có sức khoẻ, giỏi võ nghệ. Phạm Đình Hổ trong Vũ trung tuỳ bút kể chuyện ông ra mắt Trần Hưng Đạo như sau: Hôm ấy Hưng Đạo Vương từ Vạn Kiếp lên kinh sư, tiền hô, hậu ủng. Qua Đường Hào thấy một chàng trai ngồi bên vệ đường đang đan sọt. Quân tiền đạo kéo đến dẹp lối đi. Ông vẫn ngồi thản nhiên, như không để ý đến ai cả. Quân lính cầm giáo đâm vào đùi ông, ông vẫn không nhúc nhích, kiệu Trần Hưng Đạo tới, thấy vậy Vương dừng lại hỏi, bấy giờ ông mới trả lời rằng đang nghĩ một câu trong binh thư nên không để ý. Trần Hưng Đạo cho ông ngồi cùng kiệu đưa về kinh sư; từ đó trở thành môn khách của Trần Hưng Đạo.
tiếng triều TrầnTừ nhỏ ông tỏ ra lanh lợi, có sức khoẻ, giỏi võ nghệ. Phạm Đình Hổ trong Vũ trung tuỳ bút kể chuyện ông ra mắt Trần Hưng Đạo như sau: Hôm ấy Hưng Đạo Vương từ Vạn Kiếp lên kinh sư, tiền hô, hậu ủng. Qua Đường Hào thấy một chàng trai ngồi bên vệ đường đang đan sọt. Quân tiền đạo kéo đến dẹp lối đi. Ông vẫn ngồi thản nhiên, như không để ý đến ai cả. Quân lính cầm giáo đâm vào đùi ông, ông vẫn không nhúc nhích, kiệu Trần Hưng Đạo tới, thấy vậy Vương dừng lại hỏi, bấy giờ ông mới trả lời rằng đang nghĩ một câu trong binh thư nên không để ý. Trần Hưng Đạo cho ông ngồi cùng kiệu đưa về kinh sư; từ đó trở thành môn khách của Trần Hưng Đạo. Sau đó thấy ông là người có tài văn võ, chí khí hơn người, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn yêu mến gả con gái nuôi cho, lại tiến cử Ngũ Lão với triều đình.
Trong hai lần chống quân Nguyên xâm lược (1285-1288), cũng như các cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới với Chiêm Thành, Ai Lao, Ngũ Lão đều lập nhiều chiến công hiểm hách. Dưới triều Trần Nhân Tông ông cai quản đội quân Hữu Vệ Thánh Dực. Đến triều Anh Tông, năm Hưng Long thứ 2 (1294) ông theo Thượng hoàng đi đánh Ai Lao
ở sông Đào Long được ban kim phù.
ở sông Đào Long được ban kim phù.Năm 1297, Ai Lao xâm phạm sông Chàng Long, Phạm Ngũ Lão đánh bại chúng, lấy lại được đất cũ. Ông được ban vân phù. Năm Hưng Long thứ 6 (1298), ông được phong làm Hữu kim ngô vệ Đại tướng quân. Năm 1299, ông được phong Thân vệ Tướng quân, kiêm cai quản quân Thiên thuộc ở Long Hưng. Năm 1301, lại đại phá quân Ai Lao ở Mường Mai, thăng Thân vệ Đại tướng quân, được ban quy phù.
Năm 1302, Phạm Ngũ Lão dẹp yên bọn quyền thần phản nghịch, được vua Trần phong: Điện Suý Thượng tướng quân, ban cho hổ phù.
Thời Minh Tông, năm Đại Khánh thứ 5 (1318), quân Chiêm Thành đến xâm lăng, ông chỉ huy quân đánh tan giặc, được phong Quan Nội hầu và được ban phi ngư phù. Năm Hưng Long thứ 7 (1320) ông mất tại phủ đệ, thọ 66 tuổi.Vua thưong tiếc nghỉ chầu 5 ngày. Đó là ân điển đặc biệt vua Trần Minh Tông giành cho Điện Suý Thượng tướng quân Phạm Ngũ Lão.Sau khi ông mất, nhân dân lập đền thờ ông trên nền ngôi nhà cũ, ở quê hương, gọi là đền Phù Ủng nay là xã Phù Ủng, huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên.